اهمیت بهداشتی کم کاری مادرزادی تیروئید:
پيشرفتهاي علم پزشكي و بويژه علم ژنتيك در سالهاي اخير، امكانات متعددي را در زمينه شناسايي علل و مداخلههاي بموقع جهت پيشگيري از عوارض مختلف بيماريهاي غيرواگير بويژه بيماريهاي غدد و متابوليك در نوزادان، بوجود آورده است.
كمكاري مادرزادي تيروييد يكي از علل مهم قابل پيشگيري عقب افتادگي ذهني در نوزادان است. محور هيپوتالاموس، هيپوفيز و تيروييد در اواسط دوران زندگي جنيني شروع به فعاليت كرده و تا زمان تولد ترم، تكامل مييابد. در صورت وجود كمكاري تيروييد در جنين، اختلالاتي در ارگان هاي مهم از جمله سيستم عصبي مركزي و اسكلتي ايجاد ميشود. اما اغلب نوزادان در بدو تولد كاملاً طبيعي به نظر ميرسند. به دليل اين که حدود 3/1 هورمون تيروكسين (T4) مادري از طريق بندناف به جنين انتقال يافته و از بروز علائم باليني بارز بيماري در جنين جلوگيري ميكند.
تا قبل از شروع برنامههاي غربالگري، تشخيص زود هنگام بيماري، بدليل كم و غير اختصاصي بودن علائم و نشانهها در روزهاي اول زندگي معمولاً با تأخير صورت ميگرفت و اين موضوع با از دست دادن ضريب هوشي به درجات مختلف در مبتلايان همراه بود.
لذا با عنایت به اهمیت موضوع " فدراسیون جهانی تیروئید"، 4 لغایت 10 خرداد ماه را به منظور افزايش سطح آگاهي مردم از بیماری های تیروئید، عوارض، راه های پیشگیری و درمان آن، به عنوان " هفته جهانی اطلاع رسانی تیروئید" معرفی کرده است.
تعريف تیروئید:
تيروييد غده كوچكي شبيه پروانه است كه در جلوي گردن، روي ناي و پايين تر از غضروف تيروييد (سيب آدم)، قراردارد و بزرگترين غده درونريز بدن بشمار ميرود. وظیفه اصلی غده تیروئید تولید و ترشح هورمونی به نام تیروکسین می باشد. هورمون تیروکسین در افزايش سوخت و ساز بدن، تكامل سيستم مغزي- عصبي و همچنين رشد و نمو نقش اساسي دارد.
اگر به هرعلتي این هورمون در بدن توليد نشود، يا توليد آن كم و یا زیاد شود، عوارض مختلفی پدیدار می گردد.
بيماري كمكاري تيروييد:
به كمبود هورمون تيروكسين در بدن نوزاد، به هر علتي، "بيماري كم كاري تيروييد نوزادان" ميگويند. اين بيماري در بدو تولد معمولا" علامت مشخصي ندارد و در صورت عدم تشخیص و یا دیر تشخیص دادن، موجب عقب ماندگی ذهنی در نوزاد می شود.
بهترين روش پيداكردن بيماران انجام غربالگري نوزادان است.
انواع بیماری کم کاری تیرویید نوزادان:
1- گذرا
2- دایمی
در نوع گذرا بيمار ممکن است تا مدتي (اين مدت ميتواند از حدود 2 هفته تا 3 سال طول بكشد) نياز به درمان داشته باشد و بعد از آن با شروع به كار تيروييد و توليد مقدار كافي هورمون، درمان قطع شده و دیگر نياز به مصرف قرص لووتيروكسين نمی باشد، ولی در نوع دايمي بيمار تا پايان عمر نياز به مصرف قرص لووتيروكسين دارد و نبايد دارو را قطع نمايد. البته دوز دارو ممكن است، بر اساس نياز بيمار و آزمايش هاي هورموني وي، كم و زياد شود، اما مصرف دارو به صورت كامل قطع نخواهد شد.
علتهاي بوجود آورنده بيماری كم كاري تيروييد نوزادان کدامند؟
• كمبود يد
• افزايش يد در بدن:
– مصرف بعضي از داروهاي حاوي يد مثل شربتهاي اكسپكتورانت
– مصرف بتادين (براي ضدعفوني كردن در زمان بارداري، زايمان، و يا ناف نوزاد)
• ازدواج های فاميلی
• ابتلا مادر به بيماريهايي مثل مشكلات تيروييد، ديابت، فشارخون بالا در دوران بارداري (پره اكلامپسي)
• مصرف بعضي از داروها مثل ليتيوم، آميودارون و ...
يد چه نقشي در سلامت تيروييد و عملكرد آن دارد؟
يد يكي از ريزمغذيهاي مهم براي توليد هورمون توسط تيروييد است و كمبود يد در رژيم غذايي روزانه ميتواند باعث بروز بيماريهاي مهمي از جمله گواتر (بزرگشدن غده تيروييد)، كمكاري تيروييد، كوتاهي قد و عقبماندگي ذهني شود.
کدام مواد خوراکی حاوی يد هستند؟
• تمام غذاهاي دريايي (انواع جلبک ها، ماهيها، ميگو و ...)
• تخم مرغ
• لبنيات (بخصوص شير گاو، ماست كم چرب و ...)
• سبزيها (بخصوص سيب زميني با پوست پخته شده)
• گوشتها
• حبوبات
• ميوهها
• نمک ید دار تصفیه شده تبلور مجدد)
كمبود يد در رژيم غذايي زنان باردار چه مشكلاتي بوجود ميآورد؟
زنان در دوران بارداری و شيردهي به يد بيشتري نياز دارند.
سقط جنين، مردهزايي، بروز ناهنجاريهاي مادرزادي در جنين و تولد نوزاد مبتلا به كمكاري تيروييد از عوارض کمبود ید در زنان باردار است.
در موارد كمبود شديد يد، شانس مرگ زن باردار افزايش مي يابد.
علايم بيماري كم كاري تيروييد نوزادان كدامند؟
- تظاهرات بيماری در ابتداي دوران نوزادي:
زردي طول كشنده، ادم (خيز) در صورت و بدن، مدت حاملگي بيش از 42 هفته،کم اشتهايی و شيرخوردن ناكافي، وزن زمان تولد بيش از 4 كيلوگرم، هيپوترمي (اغلب زير 35 درجه سانتی گراد)،کم تحرکی و حرکات آهسته، اتساع شكمي، يبوست، فونتانل خلفي بزرگ (بيش از 5 mm)، آپنه و تنفس صدادار
- تظاهرات بيماری در طول اولين ماه زندگي:
سيانوز محيطي و mottlingانتهاها (لکه لکه شدن) ، ادم در دستگاه تناسلی خارجی؛ ديسترس تنفسي، وزن نگرفتن و مكزدن ضعيف، يبوست، اتساع شکمی، ضربان قلب کند، كاهش فعاليت، خواب آلودگی، اختلال تنفسی به دلیل بزرگی زبان
- تظاهرات بيماری در طول سه ماه اول زندگي:
فتق نافي، يبوست، پوست خشك و sallow(رنگ پوست خاکستری مایل به زرد است)، بزرگي زبان، گريه خشن، سوفل قلبی وکارديومگالی، کم خونی ماکروسيتيک، رشد جسمی کم
در موارد شديد در سنين بالاتر، دهان شيرخوار بدليل بزرگی زبان باز میماند. چشم ها بيش از حد طبيعی فاصله دارند و صورت پف آلوده است. دندان ها ديرتر از زمان معمول پديدار شده، گردن کوتاه و کلفت، دست ها پهن و انگشتان کوتاه هستند. پوست خشک و پوسته پوسته بوده و با تعريق کم همراه است. پوست بدن زرد رنگ، اما اسکلرا (سفیدی چشم) سفيد باقی میماند. موها خشک، شکننده و کم پشت هستند و پيشانی کوتاه و چين خورده است.
به طور کلی، رشد و تکامل در شيرخواران مبتلا به کمکاری تيروييد کند بوده، صدا خشن و قدرت يادگيری کلمات و سخن گفتن در آن ها کم است. درجه عقبافتادگی ذهنی و جسمی با افزايش سن بيشتر میشود. به علاوه، تکامل جنسی میتواند دير و يا هرگز اتفاق نيفتد.
عضلات در کودکان مبتلا به کمکاری مادرزادی تيروييد هيپوتون است، اما در موارد نادری نيز، عضلات دچار هيپرتروفی میشوند. در اين موارد شيرخواران ظاهر ورزشکاری دارند بخصوص در عضلات ساق پاها. علت اين پديده ناشناخته بوده و با درمان جايگزينی، تغييرات عضلات به حالت طبيعی بر میگردد.
عوارض بيماري كم كاري تيروييد نوزادان كدامند؟
عقب ماندگي ذهني، كوتاهي قد، افت تحصيلي، كم شنوايي
براي پیشگيري از بروز عوارض بيماري كم كاري تيروييد در نوزادان چه بايد كرد؟
بايد غربالگري نوزادان در روزهاي 5-3 تولد براي همه نوزادان انجام شود.
چرا بايد همه نوزادان در روز 5-3 تولد غربالگری شوند؟
کمکاری مادرزادی تيروييد معمولاً بيماريي است کم علامت و فقط در حدود 5% موارد ابتلا، در روزهاي اوليه پس از تولد، داراي علائم و نشانگان بيماری هستند. اين علائم كم و غيراختصاصي هستند و معمولاً تشخيص باليني بيماري در روزهاي اوليه زندگي بندرت داده ميشود. به عبارت ديگر براساس يافتههاي باليني، تنها 10% نوزادان در ماه اول، 35% در سه ماه اول، 70% در طول 1 سال و 100% در طول 4-3 سال اول زندگي شناسايي ميشوند.
بدون غربالگری، تشخيص بيماري ديرهنگام انجام شده و كمبود هورمون تيروييد اثرات منفي خود را بر شيرخوارگذاشته و عقبماندگي ذهني اتقاق خواهد افتاد.
پيش آگهي بيماري در مبتلايان چگونه است؟
با انجام برنامه كشوري غربالگری بيماري كمكاري تيروييد نوزادان، تشخيص به هنگام و درمان مناسب مبتلايان، پيشآگهی نوزادان بيمار بهطور چشمگيری بهبود يافته است اما بدون درمان و يا درمان ديررس و يا نامناسب عقبماندگی ذهنی و كوتاهي قد اجتنابناپذير است.
آموزش وسيع و مداوم جامعه و کليه کارکنان درگير در اجرای برنامه و ضمانت اجرايي قوی، براي پوششدهي قابل قبول غربالگري كمكاري مادرزادي تيروييد بسيار مهم و حائز اهمیت است.
گروه پیشگیری از بیماری های غیرواگیر